Toruń

Z Toruń Wiki
Skocz do: nawigacja, szukaj

Toruń – miasto położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grodzkim, w Kotlinie Toruńskiej, nad Wisłą i Drwęcą. Toruń jest siedzibą sejmiku wojewódzkiego i powiatu toruńskiego. W 2013 roku w mieście mieszkało 203,4 tys. mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 1 753,9 osób na km² (2013). Toruń zajmuje powierzchnię wynoszącą 116 km². Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°36′E, szerokość geograficzna: 53°02′N. Prawa miejskie nadano w 1233 roku.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Na lewobrzeżu, między Małą Wisłą a głównym nurtem rzeki, znajduje się rezerwat leśny Kępa Bazarowa.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W X-XI wieku na terenie obecnego Torunia znajdowała się osada rzemieślniczo-handlowa. Od 1. poł. XIII wieku Toruń wraz z ziemią chełmińską znalazł się w państwie Zakonu Krzyżackiego. W 1233 roku Toruń uzyskał prawa miejskie (obecne Stare Miasto). W późnym średniowieczu Toruń był ważnym ośrodkiem handlowym, gdzie wywożono towary leśne i miedź, a przywożono śledzie, sól, korzenie, sukna. Toruń znalazł się na szlaku handlowym łączącym Ruś i Węgry z Europą Zachodnią (głównie z Flandrią). W późnym średniowieczu Toruń został członkiem Hanzy. W 1403 roku przyznano prawo składu. W XV wieku osiedlali się tutaj przybysze z Flandrii, Westfalii i Śląska. W 2. poł. XIII w. zaczęło powstawać Nowe Miasto o charakterze rzemieślniczym, które w 1264 roku uzyskało prawa miejskie. Między miastami znajdował się krzyżacki zamek obronny, będący siedzibą komturów. W 1440 roku Toruń został współorganizatorem i członkiem Związku Pruskiego. W 1454 roku wybuchło w Toruniu powstanie antykrzyżackie, podczas którego zniszczono zamek krzyżacki. Wówczas doszło do połączenia obu miast. Wydarzenia te przyczyniły się do wybuchu wojny trzynastoletniej pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim. W 1466 roku Toruń przyłączono do Polski.

W 1473 roku urodził się Mikołaj Kopernik. W 2. poł. XV w. doszło do rozwoju, dzięki ożywieniu szlaku wiślanego łączącego Pomorze z Polską. W 1457 roku Toruń otrzymał prawo mennicze. W XVI w. spadło znaczenie Torunia w handlu tranzytowym na wskutek rozwoju Gdańska. Początek XVI w. zaznaczył się silnymi ruchami społecznymi – w 1523 roku doszło do konfliktu pomiędzy radą miejską a pospólstwem. Ruch reformacji był widoczny w Toruniu – w XVI w. Toruń został ośrodkiem luteranizmu. W 1645 roku zorganizowano zjazd katolików i protestantów w celu przywrócenia zgody pomiędzy wyznaniami (wydarzenie nazwane „colloquium charitativum” nie przyniosło rezultatu).

Na przełomie XVI i XVII wieku doszło do ponownego rozkwitu gospodarczego. Wówczas liczba mieszkańców przekroczyła 10 tys. Toruń stał się szlakiem handlowym pomiędzy Rosją i Litwą a Wielkopolską i Niemcami. Nastąpił udział w handlu wiślanym (zboże, towary leśne, sól, miedź, śledzie, wino), rozwój rzemiosła (spoż. — m.in. słynne pierniki, sukiennictwo, papiernie, artyst. — m.in. złotnictwo) oraz kultury. W 1581 roku powstała drukarnia Melchiora Neringa. W 1568 roku powstało gimnazjum miejskie, przekształcone w 1594 roku w gimnazjum akademickie (gimnazjum organizowało specjalne kursy języka polskiego dla obcokrajowców). W 1595 roku próbowano założyć w mieście uniwersytet. W 1605 roku powstało kolegium jezuickie.

W połowie XVII wieku, na skutek szwedzkiej okupacji doszło do ogólnego regresu Torunia. Okupacja szwedzka trwała w latach 1655-58. W 1658 roku miasto otoczyły wojska polska. W 1703 roku wojska Karola XII otoczyły Toruń. W 1724 roku doszło do krwawego zajścia między protestantami a katolikami (sprawa toruńska, nazywana się tumultem toruńskim). W 1767 roku powstała w mieście konfederacja dysydencka, zwana toruńską, zawiązana przez szlachtę protest. pod protektoratem carycy Katarzyny II, pod hasłem obrony praw poliycznych. i swobody wyznania.

W latach 1793-1920 Toruń znalazł się w zaborze pruskim (w latach 1807-15 w Księstwie Warszawskim). W XIX wieku Toruń został miastem urzędniczo-garnizonowym. W 1818 roku doszło do rozbudowy twierdzy. Budowa węzła kolejowego na przełomie XIX i XX w. ożywiło gospodarkę miasta. W 1861 roku Toruń znalazł się na trasie kolejowej Bydgoszcz-Gdańsk, a w 1862 roku powstała trasa kolejowa Toruń-Warszawa. W XIX wieku doszło także do rozwoju politycznego życia kulturalnego i naukowego (wydawana w latach 1867-1921 „Gazeta Toruńska”, aktywna walka z Kulturkampf, powstanie w 1875 roku polskiego Towarzystwa Naukowego w Toruniu, powołanie w 1884 roku tajnej organizacji filomackiej w toruńskim gimnazjum). W 1918 roku powstała polska Rada Ludowa.

W latach 1920-1939 Toruń był stolicą województwa pomorskiego. Powstała wówczas Książnica Miejska im. M. Kopernika. W 1925 roku powołano Instytut Bałtycki. W 1935 roku powstała rozgłośnia Polskiego Radia. W tym okresie wydawano kilka dzienników („Słowo Pomorskie”, „Mestwin”, „Dzień Pomorski”. W 1936 roku wcielono do Torunia Podgórz i Rudak leżące na lewobrzeżnej części miasta. Podczas okresu międzywojennego doszło do dużego wzrostu ludności (w 1921 roku – ok. 39 tys., w 1938 roku – ok. 81,2 tys.).

Toruń trafił do III Rzeszy 7 września 1939 roku. Niemieccy żołnierze i SS-mani przeprowadzili akcje wysiedlania i wyniszczenia ludności polskiej. W październiu i w listopadzie 1939 roku Niemcy zamordowali ok. 600 osób w Barbarce. Dalsze mordy torunian przeprowadzono koło Przysieka i Żwirowni Olek. W tych obu miejscach zamordowano ok. 1200 osób. W latach 1939-1940 wielu mieszkańców Torunia przetrzymywano w więzieniach policyjnych. Około 2 tys. członków inteligencji znajdowało się w więzieniu w Forcie VII. W latach 1940-1943 roku w Toruniu działał obóz dla wysiedlonych – Szmalcówka (1941–42 „wychowawczy” obóz pracy przymusowej, od 1942 podobóz obozu w Potulicach). Wielu mieszkańców Torunia wywieziono do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. W 1945 roku Toruń stał się jednym z głównych miast-twierdz niemieckich na terenie okupowanej Polski.

Liczba ludności wzrosła dwukrotnie w latach 1950-1992. W latach 1975-1998 Toruń był siedzibą województwa toruńskiego. Podczas okresu Polski Ludowej przyłączono do miasta okoliczne wsie (m.in. część Grębocina, Rubinkowo, Wrzosy, część Cierpic).

Od 1989 roku Toruń przeżywa rozwój gospodarczy.

Toruń jest jednym z najcenniejszych w Polsce zespołów architektonicznych o średniowiecznym układzie przestrzennym, złożonym ze Starego i Nowego Miasta. 1997 zespół Staromiejski T. został wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Toruń jest dużym ośrodkiem przemysłowym i kulturalno-naukowym. Rozwinął się tutaj przemysł chemiczny, elektromaszynowy, spożywczy, włókienniczy. Ważniejsze firmy: Elana (włókna syntetyczne), Zakłady Laminatów Poliestrowych Trokotex, Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych (przemysł lekki), Nomet, Gomet (akcesoria meblowe), Przędzalnia Czesankowa, Torpo (odzież), Apator (produkcja urządzeń elektromaszynowych), Fabryka Urządzeń Gazowniczych Rug Riello, Fabryka Wodomierzy i Zegarów Metron, Toruńskie Zakłady Urządzeń Okrętowych Tawimor. Najbardziej znaną toruńską firmą jest Fabryka Cukiernica Kopernik, produkująca znane toruńskie pierniki. W mieście działają także przedsiębiorstwa produkujące cukier, płatki śniadaniowe, słodycze, wina, nalewki, wyroby spirytusowe, przetwórnie mleka. Większość zakładów przemysłowych działa na zachodniej i północno-wschodniej części miasta. Od 1992 roku rozwijają się coraz liczniejsze imprezy targowe.

Komunikacja i transport[edytuj | edytuj kod]

Toruń jest dużym węzłem kolejowym i drogowym. W mieście znajduje się port rzeczny. Kolejowy Dworzec Główny znajduje się na lewobrzeżnym Toruniu. Toruń obecnie posiada dwa mosty drogowe oraz jeden kolejowy. Pod Toruniem znajduje się także most łączący miasto z autostradą A1.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajduje się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Obok UMK działają także Wyższe Seminarium Duchowe Diecezji Toruńskiej. Szkoły wyższe — Bankowa, Kultury Społ. i Medialnej, Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Toruńska Szkoła Zarządzania; Tow. Nauk., Książnica Kopernikowska.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Toruń jest stolicą diecezji toruńskiej Kościoła rzymskokatolickiego.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

W Toruniu działa Teatr im. Wilama Horzycy, Teatr Lalki i Aktora „Baj Pomorski”, Orkiestra Kameralna. W latach 1993-2001 w Toruniu organizowano Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage”. W mieście działają: muzea: Okręgowe (z oddziałami: Archeologii, Historii, Mikołaja Kopernika, Sztuki, Sztuki Dalekiego Wschodu), Etnograficzne, Galeria i Ośr. Plastycznej Twórczości Dziecka; galerie sztuki; Pomor. Rozgłośnia Radiowa; ogród bot.; ośr. krajoznawczy i obsługi ruchu turystycznego. Zabytkowe Stare i Nowe Miasto oraz ruiny zamku krzyżackiego leżą nad prawym brzegiem Wisły.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]